مردهزایی
مردهزایی به فوت جنین در رحم پس از هفته بیستم یا در وزن بالاتر از ۵۰۰ گرم گفته میشود تفاوت آن با سقط این است که سقط؛ به از دست رفتن بارداری به هر علت قبل از هفته بیستم با وزن جنین زیر ۵۰۰ گرم اطلاق میشود.
علل مردهزایی در مناطق مختلف ایران متفاوت هستند.
در مناطق محروم، شایعترین این علل عبارتند از:
زایمان مشکل، خفگی جنین، آسیبهای زایمانی، عفونتهای مادرزادی، فشارخون بالا، مسمومیت بارداری (پره اکلامپسی)، دیابت، سوء تغذیه، سابقه مردهزایی قبلی، ناهنجاریهای مادرزادی و مالاریا.
از عوامل دیگری که در مردهزایی نقش دارند میتوان به اختلالات کروموزومی یا ژنتیکی، اختلال رشد داخل رحمی یا لخته شدن خون در عروق خونی جفت، بیماریهای مادر مانند لوپوس، بیماریهای کلیه، تیرویید، وجود زمینه ارثی در مادر که میتواند باعث انعقاد بیش از حد خون شود، سیگارکشیدن و چند قلویی نیز اشاره کرد.
همچنین افزایش اندازه مایع پشت گردن جنین در سه ماهه اول بارداری علاوه بر اینکه یک عامل خطر برای مشکلات کروموزومی است، احتمال مرگ داخل رحمی جنین را نیز بالا میبرد. متأسفانه در درصدی از موارد نیز علتی برای مردهزایی یافت نمیشود و فوت جنین، توجیه نشده باقی میماند.
در مناطقی که امکانات پیشرفتهتر پزشکی دارند، ترتیب شیوع متفاوت و عبارت است از:
فشارخون بالا و مسمومیت بارداری که در رأس علل، منجر به کنده شدن جفت قرار دارند. البته مصرف مواد مخدر، سیگار و ضربه مستقیم به شکم مادر مانند زمین خوردن، تصادف یا خشونتهای خانگی نیز میتوانند علت دیگر این امر باشد.
معمولاً عواملی مانند نوع خوابیدن مادر، مسافرت رفتن، فعالیتهای بدنی مادر و انجام کار سنگین، بهتنهایی به مردهزایی منجر نمیشوند مگر اینکه مشکلات دیگری مثل سوءتغذیه، عفونت و... هم وجود داشته باشد.
ارتباطی بین ترس، استرس مادر، امواج الکترومغناطیسی و مردهزایی نیز گزارش نشده است.
راه تشخیص
معمولاً مادر از طریق کاهش حرکات جنین به مشکل پی میبرد. توجه به حرکات جنین و شمارش آن یک کار بیهزینه و ارزشمند ولی غیردقیق است. به همین دلیل علاوه بر توجه به حرکات جنین و شمارش آنها، استفاده از دیگر روشهای بررسی سلامت جنین از جمله سونوگرافی نیز الزامی است. در جریان گذاشتن پزشک در مواردی که حرکات جنین کاهش مییابد، بینهایت ضروری است ولی این بدان معنی نیست که پزشک میتواند جلوی تمام موارد مردهزایی را بگیرد.
زایمان جنین فوت شده
بهترین روش خارج کردن جنین فوت شده، زایمان طبیعی است و انجام عمل سزارین بهندرت توصیه میشود.
زایمان جنین فوت شده از نظر میزان درد تفاوتی با جنین زنده ندارد ولی توجه به وضعیت روحی مادر و حمایت وی تا حد امکان برای کمک به بالا بردن آستانه تحمل درد بسیار مهم است تا سزارین بیجهتی که تنها حاصل آن یک برش رحمی مضر برای بارداریهای بعدی است انجام نشود.
وضعیت روحی مادر
آنچه تحمل این وضع را برای مادر بسیار دشوار میسازد آن است که اصلاً فرصت نداشته کودکش را بشناسد. شاید بهتر باشد او را پس از تولد ببیند و در آغوش بگیرد و نامی به او بدهد تا بتواند به عنوان یک شخص برایش سوگواری کند. این کاری است که مادر به آن نیاز دارد.
احتمالاً مادر احساس خشم میکند و میخواهد بداند که اشکال کار در کجا بوده است و کسی یا چیزی را پیدا کند که گناه این واقعه به دوش او بوده است.
احساس شرم و گناه نیز در این موارد کاملاً شایع است.
مادر برای تسکین خود و جلب احساس همدردی دیگران، میتواند از پزشک بخواهد او را با گروهی از افراد که آنها نیز کودک مرده به دنیا آوردهاند در تماس قرار دهد.
گر چه سوگواری، تسکینبخش است اما صبر و رضا بر مقدرات الهی نیز، طبق دستورات دین مبین اسلام پاداش بزرگی نزد پروردگار به همراه خواهد داشت.
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله فرمودند:
«زمانی که مرگ فرزندی از فرد با ایمانی فرارسد - و خداوند آگاه به گفتههای بنده خود است- خداوند بزرگ و والا به فرشتگانش میفرماید: فرزند فلانی را قبض روح کردید؟ فرشتگان میگویند: خدایا، بله، جان فرزندش را گرفتیم. خداوند تبارک و تعالی میفرماید: عکسالعمل و کار بندهام چه بود؟ میگویند: تو را شُکر میکرد. ایزد منان میفرماید: جگر گوشهاش و نور چشمش را قبض روح کردید و او سپاسگزاری میکرد و استرجاع میگفت. برایش خانهای در بهشت بنا کنید و اسمش را خانه سپاس بگذارید.» (1)
امام صادق علیهالسلام فرمودند:
«هر کس فرزندی را از دست بدهد، پاداش او بهتر از هفتاد فرزندی است که بعد از ایشان بیایند و همگی قهرمان سوارکار در راه خداوند عزیز و بزرگ باشند و کشته شوند.» (2)
والدین در مرگ فرزندان عزیز خود باید بدانند که خداوند، مهربانتر از هر والدین مهربانی است و باید بردباری کنند. البته اسلام از افراد سنگدل و بیرحم که در مرگ فرزندان و عزیزان گریه نکنند راضی نیست، ولی آنان نباید کاری انجام دهند که حاکی از نارضایتی باشد. ائمه معصومین صلواتاللهعلیهماجمعین طبق موازین شرعی در مرگ عزیزان و فرزندانشان گریه میفرمودند، ولی شاکر و صابر بودند.
یکی از الطاف خداوند رحمان این است که کسالت، گریه، مخارج، صحت، زندگی و مرگ و... نوزادان برای پدر و مادرشان پاداشها دارد و اگر فرزندان در طفولیت بمیرند خوراک و اداره و تربیت آنان در عالَم دیگر با شهبانوی دو عالَم، حضرت فاطمه سلاماللهعلیها خواهد بود، بهطوری که این موضوع را امام صادق علیهالسلام در تفسیر آیه 21 سوره مبارکه طور (3) چنین فرمودهاند:
«همانا کودکان پیروان با ایمان ما که بمیرند، تربیتشان با حضرت فاطمه سلاماللهعلیها است.» (4)
عبدالرحمن بن غنم میگوید: هنگامی که پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله در شب معراج (جسمانی) به آسمان سیر داده شد، در مسیر عبورش به پیرمردی زیر درختی افتاد که اطرافش نوزادان زیادی بودند. آن حضرت فرمودند: ای جبرئیل، این پیرمرد کیست؟ جبرئیل پاسخ داد: پدرت ابراهیم علیهالسلام. حضرت فرمود: کودکان اطرافش چه کساناند؟ گفت: نوزادان مؤمناناند که آنان را تغذیه میفرمایند. (5)
خداوند مهربان، شفقت و مهربانی را جزء ذات اقدسش بر خود واجب فرموده است و طبق فرمایش قرآن: «رحمت را بر خویشتن واجب گردانیده است.» (6)
خداوند مهربان، همه مصیبتها و بلاها را پاداش میدهد و مایه تعالی مقام و روح بندگان میگرداند.
همانطور که پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله فرمودهاند:
«مشکلات و بلاهای جانی و مالی کلیدهای پاداشهایند.» (7)
در کسالتهای فرزندان و هزینههای معالجات نیز پاداش اخروی برای والدین منظور گردیده است. به فرموده امام علی علیهالسلام:
«بیماری فرزندان، جبران کننده گناهان والدین میباشد.» (8)
بارداری بعدی
بدیهی است که بررسی کامل مادر قبل از بارداری بعدی بسیار مهم است. اگر مادر مبتلا به بیماری زمینهای مانند دیابت، کمکاری یا پرکاری تیروئید، فشارخون بالا و... باشد حتماَ باید درمان شود. متأسفانه خطر تکرار فوت جنین در بارداری بعدی وجود دارد.
میزان بروز این خطر با توجه به علت مردهزایی تفاوت دارد و در مواردی که باوجود تمام بررسیها علتی یافت نمیشود، خطر کمتر است. انجام بررسی کروموزومی و کالبدشکافی از جنین فوت شده بهخصوص در مواردی که بررسیهای قبلی از نظر سلامت جنین انجام نشده باشد، توصیه میشود.
بهتر است خانمهای چاق قبل از اقدام به بارداری مجدد، حتماَ وزن خود را کم کنند. همچنین ترک سیگار و دیگر دخانیات الزامی است. پس از بارداری نیز خانم باردار باید بلافاصله زیر نظر پزشک متخصص پرونده مراقبت تشکیل دهد. انجام سونوگرافی و آزمایش خون همزمان در سه ماهه اول بارداری از نظر مشکلات کروموزومی ضروری است.
در سه ماهه دوم نیز باید یک سونوگرافی دقیق از نظر بررسی سلامت جنین به علاوه اکوکاردیوگرافی یا بررسی سلامت قلب جنین انجام شود. شمارش حرکات جنین به وسیله مادر باید از ۲۸ هفته بارداری آغاز شود و از همین زمان شروع بررسیهای سونوگرافیک مکرر تا انتهای دوران بارداری از نظر رشد جنین و کفایت جریان خون جفت و بند ناف لازم است.
--------------------------
1- «إِذَا قُبِضَ وَلَدُ الْمُؤْمِنِ- وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا قَالَ الْعَبْدُ- قَالَ اللَّهُ- تَبَارَکَ وَ تَعَالی- لِمَلَائِکَتِهِ: قَبَضْتُمْ وَلَدَ فُلَانٍ؟ فَیَقُولُونَ: نَعَمْ رَبَّنَا، قَالَ: فَیَقُولُ: فَمَا قَالَ عَبْدِی؟ قَالُوا: حَمِدَکَ وَ اسْتَرْجَعَ، فَیَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالی: أَخَذْتُمْ ثَمَرَةَ قَلْبِهِ وَ قُرَّةَ عَیْنِهِ، فَحَمِدَنِی وَ اسْتَرْجَعَ؛ ابْنُوا لَهُ بَیْتاً فِی الْجَنَّةِ، وَ سَمُّوهُ بَیْتَ الْحَمْدِ»؛ الکافی (چاپ دارالحدیث)، ج 5، ص 547.
2- «مَنْ قَدَّمَ وَلَداً کَانَ خَیْراً لَهُ مِنْ سَبْعِینَ یُخَلِّفُهُمْ بَعْدَهُ کُلُّهُمْ قَدْ رَکِبَ الْخَیْلَ وَ قَاتَلَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل»؛ من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 176.
3- «وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیَّتُهُمْ بِإِیمانٍ أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّیَّتَهُم...»؛ سوره طور، آیه 21.
4- «إِنَّ أَطْفَالَ شِیعَتِنَا مِنَ الْمُؤْمِنِینَ تُرَبِّیهِمْ فَاطِمَةُ سلاماللهعلیها»؛ تفسیر قمی، ج 2، ص 332؛ بحارالانوار، ج 5، ص 289.
5- «عن عبدالرحمن بن غنم قال: لما أسری بالنبی صلیاللهعلیهواله فَمَرَّ عَلَی شَیْخٍ قَاعِدٍ تَحْتَ شَجَرَةٍ وَ حَوْلَهُ أَطْفَالٌ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مَنْ هَذَا الشَّیْخُ یَا جَبْرَئِیلُ قَالَ هَذَا أَبُوکَ إِبْرَاهِیمُ قَالَ فَمَا هَؤُلَاءِ الْأَطْفَالُ حَوْلَهُ قَالَ هَؤُلَاءِ أَطْفَالُ الْمُؤْمِنِینَ حَوْلَهُ یَغْذُوهُم»؛ بحارالانوار، ج 6، ص 229.
6- «...کَتَبَ عَلیَ نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ...»؛ سوره انعام، آیه 12.
7- «المَصائبُ مَفاتیحُ الأَجرِ»؛ بحارالانوار، ج 75، ص 113.
8- «فِی الْمَرَضِ یُصِیبُ الصَّبِیَّ قَالَ کَفَّارَةٌ لِوَالِدَیْه»؛ بحارالانوار، ج 5، ص 317.