بنابراین هنگامی است که خون بدن به دلیل شدت حرارت آن مستحیل شود و «مرار» تولید میکند. (یعنی «خون» به «صفرا» تبدیل میشود). نشانه آن استفراغ «مراری» («صفراوی» و تلخ) است و تشنگی و ضعف و بیاشتهایی و درد معده است. (2)
یعنی به خاطر ریخته شدن مقدار زیادی از «صفرا» به معده استفراغ بیمار تلخ است؛ همچنین به خاطر حرارت معده و کثرت ریزش «صفرا» به آن دچار عطش میشود و درد معده نیز تنها به خاطر سوزش «صفرا» است. این نوع یرقان بیشتر با تب غب دائم سوزان همراه است. (3)
و بیشتر در زنان و کودکان به خاطر نرم و لطیف بودن بدنشان به وجود میآید. پس به سرعت، حرارت در آنها نفوذ کرده و اکثر اوقات همراه با بیمار تب غب دائمی یا تب «صفراوی» است. (4)
زیرا صفرایی که از خون در بدن آنها به وجود آمده با حرارت عجیبی که در رگها ایجاد میشود عفونت تولید میکند و یا به خاطر اینکه «قلب و روح» در ابتدا از حرارت هوا گرم شده و سپس صفرای موجود در رگهای نزدیک گرم میشوند عفونت ایجاد میشود. (5)
علت
علت به وجود آمدن یرقان شدت حرارت بدن و خون است؛ و تبدیل شدن «خون» به «صفرا» است. (6)
درمان
برای درمان یرقان باید خانه را با پوشیده داشتن آن در چیزی نظیر [«چلتوک برنج»، «سفال ارزن»] خنک کنند و به بیمار آب میوههای سرد نظیر «آب انار» و «سیب» و «هندوانه» و «کدو» و «خیار» و خوراکیهای سرد نظیر «انار»، «ریواس» و «کشک» بدهند؛ زیرا این امر برگشت صفرا را غیر ممکن میکند. (7)
درمان بیماری خنک ساختن خانه است؛ و اینکه در جاهای خوش هوا خانه بسازند و از آب میوههای سرد مانند «انار» و «سیب» و «تربز» و «خیار» و «کدو» بنوشند.
از غذاها و خوراکیهای سرد «رمانیه» و «ریباسیه» و «کشکیه» بخورند. (8)
شربت راوند نیز برای درمان یرقان مفید است.
«ریوند» 47 / 45 گرم، «بنفشه»، «ریشه کاسنى» و «تخم کاسنی» از هرکدام 73 / 22 گرم آنها را مىکوبند و یک شب در 69 / 113 گرم «آب» مىخیسانند و بعد مىجوشانند تا به نصف برسد. سپس آن را صاف کرده و 91 / 181 گرم «شکر» مىافزایند و «سفیده تخم مرغى» را زده در آن مىریزند تا صاف شود و آنگاه آن را مىجوشانند تا به قوام آید این دارو براى یرقان کودکان هم مفید است. (9)
«عصاره ریوند» یا همان «غوتاغنبا» نیز برای درمان این بیماری سودمند است.
در زبان فرانسه به آن گمگوت و در دیار ما عصاره ریوند مىگویند؛ اما این دارو همان عصاره تازهاى که به نام عصاره ریوند مىگویند، نیست؛ زیرا ریوند زمخت است. گویا فرنگیها آن را گمگوت یعنى صمغ درخت گوت نامیدهاند و گویا عصاره یک نوع علف است و اگرچه این عصاره به عصاره ریوند شباهت دارد، قطعاً نمىتوان گفت که همان است بعضی از عربها به آن فرفیران مىگویند.
اندازه خوراک آن براى اشخاص نیرومند از 4 تا 12 حبه (دو جو یا چهار برنج) است و یا برحسب نیروى آنها بیشتر است و براى اشخاص ضعیف تا چهار حبه است. اندازه خوراکش براى خردسالان از 26 / 0 گرم به بالا و به اندازه تحمل آنها است. البته اشخاص «صفرایى» نباید از آن بخورند. (10)
«شربت کادى» یا «شراب کدر» نیز برای درمان یرقان در کودکان و اطفال مفید است.
شراب کدر آن را آب کادى گویند.
طرز تهیه آن چنین است: «چوب کادى نیم کوفته»، «تخم بادیان»، «برگ و شاخ بادیان»، «پوست بیخ بادیان»، «تمر هندى تمیز شده از هسته و پوست و لیف»، «عناب دانه بیرون آورده»، از هر یک، 31 / 409 گرم؛ «گل سرخ منزوع الاقماع»، 65 / 204 گرم؛ «سنبل الطیب»، «لک پاک شده از چوب»، از هر یک، 19 / 18 گرم؛ «صندل سرخ و سفید»، از هر یک، 47 / 45 گرم؛ مجموع را یک شبانهروز در 19 / 18 گرم ادویه، «آب خالص» بخیسانید، پس بجوشانند تا به یک چهارم برسد سپس صاف کنید و در آن «سرکه انگورى نیکو»، «آب انار ترش»، «آب انار شیرین»، از هر یک، 31 / 409 گرم بریزید؛ و با آتش ملایم بجوشانید تا به قوام مایل شود، پس 1 کیلوگرم، «نبات سفید» به آن اضافه کنید و چند جوش دیگر دهید تا به قوام آید، آنگاه از روی آتش برداشته و «کافور قیصورى» و «زعفران»، از هر یک، 64 / 13 گرم؛ ساییده در آن حل کنید، تا خوب مخلوط شود، و در ظرف چینى یا شیشهای کرده، سر آن را محکم ببندید تا رایحه کافور بیرون نرود.
شربتى از 09 / 9 گرم تا 10 / 34 گرم است و از براى اطفال تا 54 / 4 گرم مورد استفاده است. (11)
-----------------------------
1- شرح الأسباب و العلامات، ج2، ص47 و 52.
2- طب أکبرى، ج2، ص 744.
3- شرح الأسباب و العلامات، ج2، ص47 و 52.
4- طب أکبرى، ج2، ص 744. شرح الأسباب و العلامات، ج2، ص47 و 52.
5- شرح الأسباب و العلامات ،ج2، ص47 و52.
6- طب أکبرى، ج2، ص 744.
7- شرح الأسباب و العلامات، ج2، ص47و52.
8- طب أکبرى، ج2، ص 744.
9- دقائق العلاج، ج2، ص 229.
10- دقائق العلاج، ج2، ص 496.
11- خلاصة الحکمة، ج3، ص 239.