اوریون
اوریون (1) یک عفونت واگیردار است که باعث تورم غدد بزاقی در ناحیه زیرین و بالایی استخوان فک پایین میگردد. این بیماری در زمانهای گذشته چنان شایع بود که به همراه سرخک، سرخجه و آبلهمرغان، به بیماریهای کودکان معروف شده بود.
با پیشرفت ساخت واکسن علیه این بیماریها، به استثنای آبلهمرغان، شیوع و گسترش آنها از سال 1960 میلادی (1340 شمسی) به بعد در کشورهایی که برنامه واکسیناسیون را اجرا میکنند، از بین رفته است. برخی از کشورهای در حال توسعه، برنامه واکسیناسیون را به درستی رعایت نکردهاند و از این رو با شیوع و همهگیری تمام این بیماریها رو به رو هستند.
اوریون بیشتر در سنین پنج تا پانزده سالگی ایجاد میشود اما اشخاص حساس میتوانند در هر سنی به آن مبتلا شوند. بیشتر نوزادان دارای پادتنهای مادری بوده و تا چند ماه پس از تولد، در برابر این بیماری مصونیت دارند. اوریون در فصلهای بهار و تابستان روی میدهد. استفاده از واکسن و یا یکبار مبتلا شدن به بیماری، برای فرد مصونیت دائمی ایجاد میکند.
برخی والدین به اشتباه چنین تصور میکنند که اوریون ممکن است چندین بار در طول عمر روی دهد. آنها عوامل دیگری را که موجب گلودرد یا تورم گلو میشود، با اوریون اشتباه میکنند، البته تشخیص بیماری نیز گاهی دشوار است.
علت بیماری
ویروسی به نام پارامیگزو ویروس (2) عامل این بیماری است. ویروس مزبور در ناحیه بینی، حلق، دهان و غدد بزاقی شخص بیمار زندگی میکند و از طریق عطسه و سرفه در هوا پخش میگردد. این ذرات سپس توسط افراد سالم استنشاق شده و باعث بیماری میشود. بزاق کودک بیمار، موجب آلودگی اسباببازیها شده و انتقال بیماری را آسانتر میسازد.
ویروس تنفس شده، به سرعت در غدد بزاقی جایگیر شده و شروع به تکثیر میکند. در پی رشد ویروس، غدد بزاقی نیز بزرگ میشوند. ویروس همچنین وارد جریان خون شده و در سراسر بدن پخش میشود.
حضور ویروس در بزاق، بینی و گلوی شخص بیمار، از شش روز پیش از بزرگشدن غدد بزاقی آغاز میشود و تا نه روز پس از آن ادامه مییابد، به همین دلیل است که کودک تا ده روز پس از آغاز تورم گلو، نباید به مدرسه برود.
نشانههای بیماری
حدود 30 درصد از کودکان بیمار هیچ نشانه آشکاری ندارند. این نوع موارد را اوریون تحت درمانگاهی یا بدون نشانه مینامند. علائم بیماری حدود 18 روز پس از آلوده شدن، به صورت تب، سردرد و از دست دادن اشتها ظاهر میشود. گاهی اوقات 25 روز طول میکشد تا سرفه ناشی از بیماری آشکار گردد.
درد، بیقراری و تورم یکی از غدد بزاقی، نشانههایی هستند که 24 ساعت پس از پدید آمدن نخستین علائم بیماری مطرح میشوند. به طور معمول یک یا هر دو غده بزاقی بناگوشی درگیر میشوند. این غدد در بالای استخوان فک پایین و در جلو گوشها قرار دارند. سایر غدد بزاقی در پایین فک پایینی هستند.
درد غدد بزاقی به هنگام جویدن غذا یا نوشیدن آب میوه افزایش مییابد. غدد به هرگونه لمسی حساس هستند و در صورتی که تورم در بیشترین حد خود باشد، درجه حرارت بدن تا 6 / 38 الی 39 درجه افزایش مییابد. در مدت یک هفته، از میزان درد و تورم کاسته میشود، هر چند ممکن است سایر غدد بزاقی نیز متورم شوند.
عفونتهای ثانویه
اوریون در مواردی انگشت شمار موجب ناراحتی ثانویه میشود، حتی اگر تورم غدد بزاقی قابل ملاحظه نباشد. به این حالت، اوریون تحت درمانگاهی میگویند.
چند هفته پس از تورم غدد، علائمی چون سردرد، تب، خوابآلودگی و سفتشدن گردن در برخی کودکان آغاز میشود. این علائم ممکن است نشانه مننژیت مغزی باشد. برای تشخیص بیماری و نمونهگیری از مایع نخاع، باید بیمار را در بیمارستان بستری نمود. خوشبختانه بیشتر کودکان بدون استفاده از آنتیبیوتیک بهبود مییابند.
حدود 25 درصد از پسران مبتلا به اوریون، به ناراحتی ثانویهای به نام التهاب بیضهها دچار میشوند که یک هفته پس از آغاز بیماری روی میدهد. بهطور معمول یکی از بیضهها متورم و قرمز و دردناک میگردد. در موارد بسیار اندکی این عارضه موجب عقیم شدن فرد میشود. پس از بهبود یافتن بیمار، ممکن است قدرت باروری او تغییر نکند.
التهاب پانکراس از دیگر ناراحتیهای ثانویهای است که هفت روز پس از آغاز بیماری روی میدهد. در چنین مواردی علائمی چون دل درد، تهوع و استفراغ مشاهده میشود. این بیماران نیز پس از چند هفته به طور کامل بهبود مییابند.
کمک والدین
1- مصونیت بخشیدن به کودک از طریق واکسنهای سرخک، سرخجه و اوریون در پانزده ماهگی و یادآوری آن در پنج سالگی یا یازده سالگی. ایمنسازی این واکسن 95 درصد بوده و تا آخر عمر ایجاد مصونیت میکند؛
2- در صورتی که فرزندتان قبلاً به بیماری مبتلا نشده و واکسن هم نزده است، پس از تماس با شخص بیمار نمیتوانید به او واکسن بزنید. تا چهارده یا پانزده روز پس از تماس، مواظب او باشید تا پدید آمدن هر نوع نشانه بیماری را دریابید؛
3- کودک بیمار را حداقل نه روز از مدرسه و فعالیت جمعی دور نگه دارید؛
4- در صورت مشاهده علائم بیماری، برای تشخیص قطعی به پزشک مراجعه کنید. تاریخ مراجعه و نام پزشک تشخیصدهنده را نیز یادداشت نمایید؛
5- چنانچه کودک بیمار علائمی چون سردرد، استفراغ، سفتی گردن و خوابآلودگی داشت، در کوتاهترین مدت به پزشک مراجعه کنید.
کمک پزشک
1- توصیه در مورد دوری جستن از غذاها و آشامیدنیهایی چون آبپرتقال و غذاهایسخت که موجب تشدید درد میشوند؛
2- تجویز استامینوفن برای کاهش درد و تب؛
3- توصیه به دور نگهداشتن کودک از مدرسه و فعالیتهای دسته جمعی تا نه روز پس از شروع تورم غدد بزاقی.
-----------------------------------
1- Mumps
2- Paramyxovirus